Forty przemyskie

Tysiącletni Przemyśl ze względu na strategiczno – militarne położenie i znaczenie, od XVI – XVII w. pełnił funkcję warownego grodu; w średniowieczu ufortyfikowanego miasta z górującym nad nim zamkiem; w okresie zaboru austriackiego wyznaczony został do pełnienia roli zapory, chroniącej drogi wiodące ze wschodu i północy na południe i zachód. Gdy w połowie XIX w . zaostrzyły się zatargi o Bałkany między Austrią a Rosją, Przemyśl – główne ogniwo we wschodnim systemie obronnym Austro-Węgier – w okresie wojny krymskiej (1853-1856) zamieniony został w obóz warowny budowany w systemie poligonalnym. Miasto otoczone zostało pierścieniem 15 km wału i fosy, wzmocnionym około 30 bastionami, fortami, kleszczami i bramami.

Po wynalezieniu i zastosowaniu w drugiej połowie XIX w . gwintowanej broni palnej, znacznie zwiększającej jej działalność, w całej Europie nastąpiło pogłębienie przedpola obrony dotychczasowych obozów warownych, przeistaczając je w rozległe twierdze fortowe. W latach 1888-1914 Przemyśl zmienił się w pierścieniową twierdzę fortową I klasy, trzecią co do wielkości na dwieście wybudowanych w Europie. Wokół miasta, na obwodzie 45 km, na wzgórzach, wybudowane zostały 44 forty główne i pomocnicze (międzypolowe) jedno i dwuwałowe, ześrodkowane (dla piechoty i artylerii), artyleryjskie i pancerne. Modernizacji uległy także dotychczasowe poligonalne obozy warowne, zamienione na wewnętrzne pierścienie twierdzy.

Po wybuchu wojny, twierdza w latach 1914-15 spełniła swoja rolę w pierwszym oblężeniu, zatrzymując pod fortami blisko 300 000 armię rosyjska prącą w kierunku przełęczy karpackich oraz Krakowa i Śląska. W drugim oblężeniu, twierdza z powodu braku żywności, zimna i wyczerpania żołnierzy, w dniu 22 III 1915 poddała się wojskom rosyjskim, po uprzednim wysadzeniu fortów, magazynów, mostów, zniszczeniu dział i wszelkich materiałów wojennych. W dniu 3 VI 1915 r. zniszczona twierdza została odbita przez połączone armie austro-węgierskie i niemieckie.

W walkach o twierdzę obie walczące strony poniosły straty sięgające 115 000 żołnierzy zabitych, rannych i zaginionych.

Zniszczone i zdewastowane forty w 1968 roku zostały uznane za chroniony zabytek architektury obronnej. W 1997 roku Przemyśl został objęty Krajowym Programem Ochrony i Konserwacji Architektury Obronnej – do 2000 r. opracowana zostanie dokumentacja zagospodarowania fortów dawnej twierdzy.

Po fortach stanowiących unikalną atrakcję historyczno – turystyczną i przepiękną krajobrazowo, prowadzi szlak turystyczny znakowany kolorem czarnym.